دمنوش به

توضیحات

دمنوش‏ به

به فارسى «به»، «آبرود»، «آبى» و در كتب طب سنتى با نام عربى آن «سفرجل» نام برده مى ‏شود و در نقاط مختلف شمال ايران با نامهاى محلى، در آستارا «آيوا و هيوا»، در مازندران و راميان و كتول «شغال‏به و شال‏به»، در لاهيجان و رودسر «توچ» و در رامسر و شهسوار «سنگه» ناميده مى‏شود.

نام هاى فوق براى ميوه و درخت هر دو استعمال مى ‏شود. ميوه درخت به است كه به فرانسوى‏Coing و به انگليسى‏Quince و درخت آن را به فرانسوى‏Cognassier و به انگليسى‏Quince مى‏نامند. گياهى است از خانواده‏Rosaceae ، نام علمى آن‏Cydonia oblonga Mill . و مترادفهاى آن‏Cydonia vulgaris pers . وCydonia -maliformia Mill . وPyrus cydonia L . از طرف گياه‏ شناسان مختلف نامگذارى شده است.

مشخصات‏

نام جنس‏Cydonia منسوب است به شهر صيدون لبنان كه داراى درختان به فراوان بوده است. به درختى است كوچك كه پوست ساقه و تنه آن به رنگ قهوه‏ اى سير كه شكاف نمى ‏خورد، ولى وقتى كه درخت كهنسال شد قطعاتى از پوست از درخت كنده مى‏ شود. برگها پوشيده از كرك و روى برگها صاف و بى‏ كرك و تار است. جوانه ‏هاى آن كوچك و پوشيده از تار است. گل هاى آن خيلى بزرگ به‏ طورمنفرد به رنگ سفيد يا صورتى كه داراى ۵ گلبرگ است. ميوه آن زردرنگ، گرد يا به شكل گلابى و سطح آن اغلب پوشيده از كرك است و داخل آن دانه‏ هاى به، معمولا در هر خانه ۱۲ عدد، وجود دارد. درخت به بومى مشرق زمين و مركز آسيا است، در جنگل هاى شمال ايران به‏طور خودرو جنگلى در ارتفاع متوسط مى‏رويد. تكثير درخت به از طريق قلمه (قلمه پاشنه‏اى)، خوابانيدن شاخه، ساقه و پيوند زدن است. از به به عنوان پايه براى پيوند گلابى نيز استفاده مى‏ شود. انواع مورد نظر به را روى پايه به در مردادماه به صورت شكمى پيوند مى ‏زنند. نهال هاى پيوند خورده به را كه رشد كافى كرده باشد، معمولا با فواصل ۵- ۴ متر در باغ مى ‏كارند.

تركيبات شيميايى‏

از پوست و سرشاخه‏ هاى آن اسيد سيانيدريك(HCN) گرفته مى‏ شود.

بررسى گوشت ميوه به كه شيرين و گس است نشان مى‏دهد كه در هريك صد گرم گوشت ميوه مواد زير وجود دارد: آب ۸۳ گرم، مواد قندى و كربوهيدراتها ۱۵ گرم، خاكستر ۴/ ۰ گرم، كلسيم ۱۱ ميلى‏گرم، فسفر ۱۷ ميلى‏گرم، آهن ۷/ ۰ ميلى‏گرم، پتاسيم ۱۹۷ ميلى‏گرم، ويتامين‏A خيلى كم در حدود ۴۰ واحد بين‏المللى، ويتامين‏C در حدود ۱۵ ميلى‏گرم، تيامين‏ ۰۲/ ۰ ميلى‏گرم، رايبوفلاوين ۰۳/ ۰ ميلى‏گرم، نياسين ۲/ ۰ ميلى‏گرم و سديم ۴ ميلى‏گرم.

خواص- كاربرد

برگ هاى درخت به و جوانه‏ هاى آن و پوست ساقه‏ هاى آن قابض است. ميوه به قابض و نرم‏ كننده سينه و مقوى قلب است. دانه به ضد تب و براى بند آوردن اسهال ساده و اسهال خونى و جراحات گلو استفاده مى ‏شود. لعاب به ‏دانه در استعمال خارجى براى زخمها و سوختگى پوست در اثر آتش مفيد است.

ميوه به شيرين از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى، قريب به اعتدال يا كمى گرم و تر است.

ميوه به از نظر طعم معمولا ۳ نوع است: نوع شيرين، نوع ترش و نوع ترش و شيرين يا به اصطلاح طب سنتى مز كه به فارسى ميخوش ناميده مى‏ شود.

چای به فرح ‏آور، مقوى دماغ و معده و مدر است. خوردن ميوه به خام قابض و مسدود كننده مجارى عروق است. به شيرين خام براى اشخاص گرم‏ مزاج مضر است.

به ترش از نظر طبيعت سرد و خشك است. در تقويت معده از شيرين آن قوى‏تر است اگر زياد خورده شود مسهل است. عصاره به براى تنگى نفس، آمدن اخلاط خونى از سينه، قى، تقويت معده، ازدياد ترشح ادرار و بند آوردن خونريزى نافع است.

دمنوش به ترش و شيرين از نظر حرارت و برودت معتدل ولى خشك است. خواص آن مانند ساير انواع است و براى رفع آشفتگى و جلوگيرى از قى و بند آوردن خونريزى داخلى مفيد است. خوردن به به‏ طور خام مضر است و بهتر است به صورت مربا خورده شود. ريختن قطره آب به در مهبل براى رفع سوزش مجراى ادرار نافع است و جراحات مجرا را التيام مى‏ بخشد و اگر به را زير آتش گذارند كه بريان شود به حدى كه رنگ آن تيره گردد و بخورند براى قطع اسهال مزمن بسيار مجرب است، بخصوص كه در داخل آن بجاى به‏دانه جوز بوا را خرد كرده و پر كرده باشند. مقدار خوراك از آب به تا ۱۲۰ گرم است.

شكوفه تازه به معتدل است، درد سر و غليان حرارت را تسكين مى ‏دهد و مقوى دل و دماغ و معده است و مرباى شكوفه به براى تقويت سينه، دل و آلات داخل شكم و خفقان گرم نافع است. ضماد گوشت ميوه و برگ درخت به براى ورم هاى گرم چشم مفيد است. پرزى كه روى پوست ميوه است، بسيار قابض و براى حلق و صدا مضر مى‏ باشد. گرد ميوه خشك ‏شده به براى بند آوردن خون جراحت ها مفيد است.

روغن به: براى تهيه روغن به ابتدا به را كاملا پخته و فشرده و آب آن را مى‏ گيرند و با دو برابر وزن آب گرفته ‏شده روغن زيتون جوش مى‏ دهند آن‏قدر كه آب تبخير شود و فقط روغن بماند و بايد مراقبت شود كه روغن نسوزد. روغن به از نظر طبيعت سرد و تر و قابض است. براى زخمهاى دهان و سرگيجه و طنين در گوش مفيد است. خوردن آن براى سردرد گرم، خونروى از سينه، ورم كبد، اسهال مزمن، شكم ‏روش گرم، زخم روده ‏ها و رفع سم حشرات گزنده مفيد است و تنقيه يا حقنه با آن نيز همين اثر را دارد.

معارف گياهى، ج‏۲، ص: ۷۴