جند بیدستر

توضیحات

جند بیدستر کرم و خشک است  درجه سیم. لطیف است و تحلیل کن.

جند معرب گند است بمعنی خایه و بیضه.

(tsadib- dnoj) و جند بیدستر (ratsadib- dnoj) ا. پ. گند بیدستر یعنی کیسه غده مانندی که در زیر پوست شکم بیدستر در ما بین ریشه دم آن حیوان و جزء خلفی رانش واقع است و این کیسه که زوج است در نر و ماده این حیوان هر دو موجود می‌باشد و محتوی ماده مترشحه‌ ایست که آن را در دفع تشنج بسیار استعمال می‌کنند و خزمیان و فاجشه و هزوگند نیز گویند.

بیدستر نام جانوری است تعریف آن در ترجمه صیدنه چنین است: خصیه حیوانی است که پایهای او کوتاه است… و نوعی از این حیوان را موی سپید و او را از جهت پوست او و خصیه او صید کنند و این حیوان دشتی است و آبی هم باشد… و پارسیان خزمیان گویند (ترجمه صیدنه، ب ۳۴). – خایه حیوانی است که به پارسی خز گویند و ترکان قندس گویند (اغراض، ص ۶۵۳).

به فارسی آش بچگان و به ترکی اغلان آشی نامند و آن شبیه به خصیه است و جوان آن مائی و در انهار عظیمه بیشتر یافته می‌شود. از سگ بسیار کوچکتر و موی او سرخ مایل بسیاهی و در خارج آب تعیّش نی ککند و در دیلم او را شنگ نامند و قیاس تقاضای آن نمی‌کند که خصیه آن به عظم جند باشد (تحفه- مخزن، دهخدا).

آن را به عربی خصیة- الکلب البحر خوانند و آن را جند بیدست هم گویند بحذف آخر (برهان، دهخدا).

جند بیدستر که در کتب عربی آمده است در کندی به ضم دال اول و فتح دال دوم (ص ۲۵۴) و در شرح اسماء به فتح دال اول و ضم دال دوم (م ۷۹) ضبط شده است: جند بادستر هو خصی السمور و هو خصیة البحر و هو الفاحشه و هو قسطوره و هو قسطوریون و السمور هو حیوان بحری و هو کلب الماء و یخرج و یسرح فی البر (همان کتاب و همان ماده).

جند بیدستر معرب کلمه فارسی جند بيدسترtesticule de Castor است. داروی مورد بحث جند یا خایه نیست بلکه ترشح غده بیضه سگ آبىCastorfiber است و چون این غده‌ها را با محتویش غالبا زوج می‌فروشند ازاین‌ رو آن‌ها را بمعنی خصیتین گرفته‌اند (مایرهوف، م ۷۹- لوی ۲۵۴). در فرهنگ معین بیدستر چنین تعریف شده است: بی+ دس+‌تر (داس کوچک، اره)، بی‌اره…

جند بیدستر مانند کرم خشک است نافع باشد خفقان را و ضعف دل را چون بخورند و لقوه را چون در بینی چکانند، و سود دارد فراموشی و سردی دماغ را و علل رگ‌های سرد شده را، و بازدارد خون حیض را و بیرون آورد مشیمه را چون زن بردارد، و سود باشد رعشه که از خلط سرد باشد، و چون زن با پشم بردارد که رحم او سرد شده باشد نیک شود، و زخم عقرب را نافع باشد چون در او مالند.

پستانداری بفرانسه Castor به لاتینی فرهنگ داروها و واژه نامه‌های دشوار، متن، ص: ۱۱۰

Castoreum

از راسته جوندگان که نسبتا بزرگ است و به وزن دو کیلوگرم می‌رسد. موهای بدنش زیباست و بهمین مناسبت شکار می‌شود. پاهای خلفی‌اش پرده‌دار است و برای شنای حیوان مورد استفاده قرار می‌گیرد جند بیدستر (معین).