درمنه ترکی ،شیح

توضیحات

درمنه ترکی ،شیح در کتب طب سنتی برای این گیاه اصناف و اقسام مختلف قایل هستند. اغلب آن‌ها از نظر خواص مشابه می‌باشند و با نامهای «درمنه»، «درمنه ترکی»، «شیح بری»، «شیح کوهی»، «شیح بحری»، «شیح ارمنی» و «شیح یهود» و «شیح خراسانی» نامبرده شده است. این گیاهان گونه‌ها و واریته‌های مختلفی از درمنه‌ها هستند. به فرانسوی artnoc- nemeS و به انگلیسی dees- mroW و doow mroW گفته می‌شود. این گیاهان از خانواده eatisopmoC تیره فرعی eaidaR و نام علمی اقسام عمده آن به شرح زیر است:

۱. greB anic aisimetrA که به انگلیسی acinotnaS می‌گویند و در برخی مدارک اصطلاح doow mroW برای آن آورده شده و چون غنچه‌های بازنشده آن را به عنوان ضد انگل شکم و کرم‌کش در طب سنتی مصرف می‌کنند، dees mroW نیز گفته می‌شود. این‌گونه را معمولا به فارسی «درمنه ترکی» می‌نامند و در برخی مدارک طب سنتی به آن «قیصوم ماده» نیز گفته‌اند. که به فرانسوی ellemef enoruA می‌باشد و همچنین چون در خراسان نیز می‌روید آن را «شیخ خراسانی» نیز می‌گویند.
توضیح: قیصوم ماده نام گیاه anilotnas aellihcA نیز می‌باشد که در بخش مخصوصی در این کتاب شرح آن آمده است.
۲. . L aciaduJ aisimetrA که در برخی مدارک از جمله در elocirga essuoraL نام artnoc nemeS را به فرانسوی برای این‌گونه اختصاص می‌دهند.
معارف گیاهی، ج۵، ص: ۱۷
۳. . bedeL arolficuap rav. L amitiram aisimatrA و. resseB anainnomhcets rav amitiram aisimetrA که واریته‌هایی از افسنطین بحری هستند.
۴. در مدارک گیاه‌شناسان هندی گونه. ssioB acisrep aisimetrA را نیز به نام «شیح» نام می‌برند. خواص آن مشابه شیح خراسانی و سایر شیح‌ها می‌باشد و بعضی از گیاه‌شناسان این‌گونه را مترادف anic. A می‌شمارند، این‌گونه در تبت، افغانستان و ایران در کرمان و اصفهان شناسایی شده است و اگر مترادف anic. A باشد در خراسان هم انتشار دارد.
مشخصات گونه‌ها و واریته‌های گیاهان یادشده خیلی کوتاه، در حدود یک وجب است. قاعده ساقه‌های آن‌ها سخت و چوبی محصور در برگهای کوچک پوشیده از کرک سفید می‌باشد. اغلب روی زمین گسترده، فقط گونه acisrep. A بلندی ساقه‌اش ۵.۱- ۱ متر است.
آنچه که در بازار دارویی تحت نام شیح یاسمن کنترا عرضه می‌شود مخلوطی از غنچه‌های ناشکفته تعدادی از گیاهان بالا است که همه آن‌ها در دفع کرم شکم مؤثر هستند. از بین گیاهان فوق گونه anic. A در ایران در کرمان، کوه لاله‌زار، اراک و کوه هزار مسجد در ارتفاعات ۳۰۰۰ متر در خراسان می‌روید.

ترکیبات شیمیایی

درمنه ترکی ،شیح از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه شیح ماده آرتمیزین، سانتونین «۱» و اسانس وجود دارد. حد اکثر مقدار مواد عامله شیح یعنی مقدار سانتونین و آرتمیزین در حدود ۳.۲ درصد غنچه‌ها می‌باشد و آن موقعی است که غنچه‌ها نشکفته هستند و پس از شکفتن غنچه‌ها و ظهور گل‌ها مقدار آن کاهش می‌یابد. مقدار اسانس ۸.۴ درصد و شامل سینئول، کمی ترپنیئول «۲»، پی‌نن و سسکی‌ترپن «۳» است. سانتونین ترکیب شیمیایی متبلوری است به فرمول ۳ O ۱۸ H ۱۵ C که ماده موثر anic. A می‌باشد و در ۱۷۰ درجه سانتی‌گراد ذوب و در قلیایی‌ها حل می‌شود.

(۱). eninotnaS
(۲). loenipreT
(۳). enepretiuqseS
معارف گیاهی، ج۵، ص: ۱۸

غنچه‌های

درمنه ترکی ،شیح از پرز مخصوصی پوشیده شده و نشکفته آن که مورد مصرف است مانند دانه می‌باشد. رنگ آن خاکستری رقمی از آن پس از اینکه کهنه شد، قرمز رنگ مایل به قهوه‌ای می‌شود. طعم آن تلخ و تند با بوی نسبتا قوی است.
خواص- کاربرد
در هندوستان ازدرمنه ترکی ،شیح به عنوان قوی‌ترین اقسام درمنه و افسنطین برای کرم‌کشی شکم استفاده می‌شود و بر ضد انگل آسکارید لومبری‌کوئید «۱» مؤثر است. از شیح در بیماری قند نیز استفاده می‌شود زیرا مقدار قند ادرار را خیلی پایین می‌آورد.

شیح از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است و از نظر خواص معتقدند که گازها را تحلیل می‌برد و کرمهای دراز و کرمهای روده (آسکارید) را می‌کشد. معمولا از نظر تسهیل خروج کرمهای کشته آن را با مسهلی نظیر سنا می‌خورند که نسخه آن در پایین شرح داده شده است. برای سکسکه، سختی تنفس، دل‌پیچه و درد سرین نافع است. ضماد آن برای گزیدن عقرب و سموم سرد مفید است.

مقدار خوراک آن در مورد مسمومیت‌ها تا ۱۲ گرم و در مورد سایر ناراحتی‌ها تا ۸ گرم است. شیح مضر معده و عصب است و سردرد می‌آورد، از این نظر باید با مصطکی و ترمس خورده شود. ضماد خاکستر آن با روغن زیتون یا روغن زنبق برای جلوگیری از ریختن مو و تسریع در رشد مو مؤثر است.

گرد درمنه ترکی ،شیح : به مقدار کافی غنچه ناشکفته گیاه را گرفته با دقت پاک کنند و در گرم‌خانه ۲۵ درجه سانتی‌گراد بخشکانند و نرم کوبیده، از الک ریز ردّ کنند. این گرد در دفع کرمهای دراز روده خیلی مؤثر است. ۳ تا ۴ روز این گرد را با عسل یا مربا و یا شیر مخلوط کنند و صبح ناشتا بخورند.
دم‌کرده شیح: ۱۰ گرم گرد

درمنه ترکی ،شیح را در ۵۰۰ گرم آب دم‌کرده صاف نمایند و برای دفع کرم، ۳.۲ بار در عرض روز بیاشامند.
شربت دافع کرم با مسهل: سنای مکی ۵ گرم، ریوند چینی ۵ گرم، شیح یا درمنه ۵ گرم، افسنطین صغیر ۵ گرم و افسنطین بحری ۵ گرم. اینها را در مقداری آب جوش دم کنند که صاف‌شده آن ۲۵۰ گرم شود و با کمک حرارت ملایمی ۴۷۵ گرم قند را در آن حل کنند و هر روز صبح یک قاشق مربّاخوری بیاشامند.

(۱). ediocirbmoL edracsA
معارف گیاهی، ج۵، ص: ۱۹

برای دفع کرم سابقا معمول بود از ماده سانتونین به تنهایی نیز استفاده می‌شد.
مقدار خوراک آن ۳۰.۵ سانتی‌گرم است که در یک کاسه بخورند و فردای آن‌روز نیز مسهل روغن کرچک میل کنند. در بعضی اشخاص خوردن سانتونین باعث می‌شود که به‌طور موقتی تا چندین ساعت رنگ اشیا را سبز می‌بینند که البته پس از مدتی این عارضه رفع می‌شود. سانتونین با اسیدها و الکل‌ها سازگار نیست بنابراین در موقع خوردن سانتونین از خوردن آن‌ها باید پرهیز شود.

تنقیه برای دفع کرم شکم: ۱۰.۲ گرم غنچه ناشکفته درمنه (شیح) را در ۱۰۰ گرم آب جوش در مدت نیم ساعت دم و برای رفع کرمهای دراز تنقیه کنند.
توجه: درمنه (شیح) با اسیدها و سولفات آهن و سولفات مس و تانن ناسازگار است و باید در موقع خوردن درمنه دقت شود که از این املاح و مواد خورده نشود.
مصرف شیح باید در حد مجاز و زیر نظر پزشک انجام گیرد.

توضیح: در کتب طب سنتی گیاهی با نام «بستیاج» نامبرده شده که به فارسی آن را «خلال مکّه» می‌نامند و این نام به آن جهت است که از شاخه‌های باریک گیاه خلال درست کرده و در بازار مکّه در دوران مراسم حج به حاجیان عرضه می‌کنند. بستیاج از انواع شیح است و به احتمال قوی anic aisimetrA می‌باشد.
خلال کردن با خلال مکّی که از این گیاه گرفته می‌شود برای تقویت لثه‌ها و دندان تا حدودی اثر مفید دارد و سایر خواص غنچه‌های بازنشده گیاه شبیه خواص شیح است.