رازیانه ، بادیان

توضیحات

رازیانه بادیان 

در كتب طب سنتى با نام «رازيانج» نام برده شده است. در ايران در مناطق مختلف «رازيانه» و «باديان سبز» گفته مى‏شود. به لغت رومى كهن «شمار» و به عربى «شمر» نامند. به فرانسوى‏Fenouil وFenouil officinal وAneth وAnis doux و به انگليسى‏Fennel مى‏گويند. گياهى است از خانواده‏Umbelliferae ، نام علمى آن‏Foeniculum vulgare Mill . و مترادفهاى آن‏Foeniculum capillaceum Gilib . وF .officinale All . وAnethum foeniculum L . از طرف گياه‏شناسان مختلف نامگذارى شده است.

رازيانه گياهى است علفى يكساله و دوساله كه ارتفاع آن تا ۵/ ۱ متر مى‏رسد.

ساقه آن داراى شيارهاى طولى موازى است. برگهاى آن با بريدگى عميق به طورى است كه برگ تبديل به نخها مى‏شود. دمبرگها در نزديك ساقه حالت غلاف پيدا مى‏كند. گلهاى آن زرد و بدون طبق به صورت چتر گروهى در انتهاى شاخه گل‏دهنده ظاهر مى‏شود. ميوه آن كوچك به طول ۱۲- ۶ ميلى‏متر و عرض ۳- ۲ ميلى‏متر كه طرفين آن ضخيم است. بوته رازيانه ظاهرا از دور شبيه بوته شود است ولى عطر گياه و ارتفاع بيشتر و ريشه ضخيم‏تر، آن را از شود كاملا متمايز مى‏سازد.

تكثير رازيانه از طريق كاشت بذر آن در بهار انجام مى‏گيرد. ممكن است ابتدا بذر را در خزانه بكارند و پس از اينكه گياه چندبرگه شد به زمين اصلى منتقل نمايند. گاهى نيز مستقيما در زمين اصلى مى‏كارند. زمين آفتابگير و با زهكش خوب را دوست دارد و به آبيارى زياد در فصل گرما احتياج دارد.

برگ رازيانه را پس از رشد كامل گياه و بى‏درنگ قبل از آغاز ظهور گلها و يا در شروع باز شدن اولين گل برداشت مى‏كنند، يعنى در حدود ماه خرداد. تخم رازيانه را كه مهمترين قسمت دارويى آن است، وقتى كه ميوه‏ها زردرنگ شد مى‏چينند و براى اين كار سرشاخه‏هاى ميوه‏دار را ظرف ۴- ۳ هفته بتدريج كه مى‏رسند مى‏چينند و تخم آن را مى‏گيرند. ريشه رازيانه را كه ضخيم و مخروطى‏شكل به رنگ سفيد و معطر است، پس از خارج كردن از زمين خوب شسته تميز كرده قطعه‏قطعه نموده و خشك مى‏كنند.

رازيانه در اروپا و آسيا بخصوص در مناطق با آب و هواى مديترانه‏اى انتشار دارد. در ايران در مناطق شمالى ايران در دامنه‏ هاى البرز در ارتفاعات ۷۵۰ مترى و در شمال هرزويل در مسير رودخانه به‏طور خودرو ديده مى‏شود.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى تخم آن داراى يك اسانس روغنى فرّار است كه قسمت عمده آن آنتول (در حدود ۶۰ درصد) است و به علاوه اسانس رازيانه داراى قند، لعاب، مقدار كمى تانن، روغن ثابت ليماراز[۱] و همچنين مواد فنچون‏[۲]، فلاندرن‏[۳]،

______________________________
(۱).Limarase

(۲).Fenchon

(۳).Phelandrene

ليمونن، ديپنتن، كامفن پينن، متيل چاويكول، انيسيك اسيد[۴]، تيموهايدروكينون‏[۵]، انيستون‏[۶] و سرانجام ويتامين‏A مى‏باشد [روا*].

بررسى شيميايى ديگرى نشان مى‏دهد كه از اسانس رازيانه برداشت‏شده در كشور پرتغال مواد زير به دست آمده است:

دى- آلفا- فلاندرن، ديپنتن، فنچون، استراگول‏[۷]، انيس آلدئيد[۸]، انيسيك اسيد و سرانجام مقدار قابل ملاحظه‏اى آنتول و از برگهاى آن مواد فينكولارين و يك كوئرستين- ۳- آرابينوزيد[۹] و نلومبوزيد فلاونوئيد[۱۰] به دست آورده‏اند.

در هريك صد گرم برگ خام تازه رازيانه كه به عنوان ادويه با غذا خورده مى‏شود، مواد زير وجود دارد:

آب ۹۰ گرم، پروتئين ۸/ ۲ گرم، چربى ۴/ ۰ گرم، هيدرات كربن ۵/ ۴ گرم، كلسيم ۱۰۰ ميلى‏گرم، فسفر ۵۱ ميلى‏گرم، آهن ۷/ ۲ ميلى‏گرم، پتاسيم ۳۹۷ ميلى‏گرم، ويتامين‏A 3500 واحد بين المللى و ويتامين‏C 31 ميلى‏گرم.

معارف گياهى، ج‏۲، ص: ۳۳۲

خواص- كاربرد

به‏طور كلى تخم رازيانه، معطر، محرك و مقوى معده و بادشكن و قاعده‏آور است. برگهاى آن مدر و ريشه آن ملين و مسهل است . و روغن تخم آن كرم‏كش و ضد انگل است. در چين از جوشانده تهيه‏ شده از تمام گياه به عنوان ضد قى و آشفتگى استفاده مى‏شود و براى معالجه فتق و براى ازدياد بينايى چشم مفيد است. براى ازدياد ترشح شير خيلى مؤثر است و دم‏كرده ۱۰- ۴ گرم تخم رازيانه در ۴- ۳ فنجان آب جوش مى‏تواند خيلى مفيد باشد. براى رفع سرفه و آسم چند گرم تخم را در يك فنجان آب جوش ريخته مدت ۱۵ دقيقه دم مى‏كنند بعد به آن عسل مى‏افزايند و مى‏خورند، خيلى مسكن و مؤثر است.

رازيانج از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى نسبتا خيلى گرم و خشك‏

______________________________
(۱).Anisic acid

(۲).T hymohydroquinone

(۳).Anicetone

(۴).Estragol

(۵).Anisaldehyde

(۶).Quercetin -3 -arabinoside

(۷).Nelumbosid flavonoid

معارف گياهى، ج‏۲، ص: ۳۳۳

است. تخم آن گرمتر از برگ آن و ريشه آن گرمتر از ساير اعضاى گياه است. خواص آن در مجموع بازكننده گرفتگى‏ها، انسداد مجارى سينه، كبد، طحال، كليه، مثانه و شاخه گلدار رازيانه‏

براى تسكين دردهاى آنها كه از سردى باشد مفيد است. مقوى بينايى چشم، معده و محلل بادها، اخلاط غليظ، ازديادكننده ترشح شير، بويژه تازه آن مدر و قاعده‏آور است.

خوردن دم‏كرده تخم آن با گل گاوزبان براى خفقان مؤثر است و دم‏كرده تخم آن با پرسياوشان و انجير براى سرفه و تنگى نفس و سخت نفس كشيدن و دم‏كرده تنها تخم آن و يا با گياهان و داروهاى گياهى مناسب ديگر براى تحليل بادها، درد پهلو و لگن خاصره، رفع بلغم ترش، رفع اسهال مزمن و دم‏كرده تخم آن با زيره سبز براى رفع اسهال و تقويت معده و با عسل و سكنجبين براى تبهاى كهنه مفيد است. دم‏كرده تخم آن با سركه براى گزيدگى جانوران سمّى مانند عقرب و زنبور مفيد است.

ماليدن گرد آن بر شكم اطفال براى رفع نفخ مفيد است. عصاره برگ تازه آن براى افزايش بينايى چشم مفيد است. بخور برگ تازه آن كه در آتش اندازند نيز براى‏

چشم بسيار مفيد است.

معارف گياهى، ج‏۲، ص: ۳۳۴

اگر آب برگ تازه رازيانه را جوش دهند تا دو سه جوش بخورد و كف آن را با عسل و سكنجبين يا به تنهايى و فقط با عسل در چشم بكشند براى قطع آب آمدن از چشم و تقويت روشنايى و بينايى چشم نافع است.

رازيانه براى گرم‏مزاجان مضر است، از اين نظر بايد با صندل و يا سكنجبين خورده شود و بطئى الهضم است و معده را سست مى‏كند. مقدار خوراك از تخم آن ۱۰- ۵ گرم و از ريشه آن در دم‏كرده‏ها ۱۵- ۱۰ گرم است. جانشين تخم رازيانه از نظر خواص دارويى تخم كرفس است.

دم‏كرده ريشه رازيانه (تازه آن مؤثرتر از خشك آن است) به اندازه محتوى يك قاشق سوپخورى براى يك ليوان كوچك آب به عنوان مدر بسيار مفيد است، مدت دم كردن از يك ربع ساعت تجاوز نكند.

تهيه چهار تخمه بادشكن يا بزور كاسر الرياح اربعه: تخم انيسون، زيره كرمانى، تخم گشنيز، تخم رازيانه به مقدار مساوى از هريك بگيرند و مخلوط كنند و از ۲۰- ۱۰ گرم اين مخلوط را در ۱۰۰۰ گرم آب جوش دم كنند و صاف كرده براى تحريك معده و به عنوان بادشكن و ضد نفخ بتدريج بياشامند.

گرد بادشكن: انيسون ساييده ۱/ ۰ گرم، رازيانه ساييده ۱/ ۰ گرم، زعفران ساييده ۰۵/ ۰ گرم، گرد منيزى كلسينه ۴/ ۰ گرم، قند ساييده ۴/ ۰ گرم را باهم مخلوط كنند و دو قسمت نمايند و براى دفع قولنج، باد، نفخ و ضعف يك قسمت را بخورند و قسمت ديگر را پس از يك ساعت بخورند.

در فرانسه دم‏كرده مدرى در موارد سنگ مثانه مصرف مى‏كنند، به اين ترتيب كه ابتدا يك مشت كاكل ذرت را در يك ليتر آب جوشانده و سپس در اين جوشانده دو قاشق قهوه‏خورى تخم رازيانه ريخته و دم مى‏كنند. پس از دم كردن مى‏گذارند كه سرد شود و ۳- ۲ فنجان از اين دم‏كرده را در روز مى‏خورند، آثار مفيدى دارد.

[۱] ( ۱).Limarase

[۲] ( ۲).Fenchon

[۳] ( ۳).Phelandrene

[۴] ( ۱).Anisic acid

[۵] ( ۲).T hymohydroquinone

[۶] ( ۳).Anicetone

[۷] ( ۴).Estragol

[۸] ( ۵).Anisaldehyde

[۹] ( ۶).Quercetin -3 -arabinoside

[۱۰] ( ۷).Nelumbosid flavonoid