صمغ عربی

توضیحات

صمغ عربى‏

به فارسى «ازدوتازى» و به فرانسوى‏ Gomme arabique وGomme de senegal و به انگليسى‏ Gum arabic ناميده مى ‏شود. صمغى است كه از شاخه ‏هاى آكاسيا به خصوص از Acacia senegal بر اثر گزش حشرات و برخورد شاخه ‏ها در اثر باد و ايجاد خراش در آنها به حالت طبيعى جارى مى ‏شود، ولى عملا با ايجاد خراش و شكاف با ابزارهاى مخصوص به طورى كه خراش سطحى باشد و به لايه چوب مركزى آسيبى نرساند، به دست مى‏آيد. در اوايل پاييز پس از فصل بارندگى اين صمغ از ساقه و شاخه‏ ها و تنه درخت آكاسيا گرفته مى ‏شود. معمولا در اين فصل در سنگال بادى به نام‏ Harmattan از طرف شرق مى‏وزد كه هرچه قوى‏تر باشد سيلان و جريان خروج صمغ را بيشتر مى‏كند.

از نظر رنگ بسته به اينكه صمغ عربى از چه گونه‏اى از آكاسيا گرفته شده و چه وقت و چطور گرفته شده رنگ آن متفاوت است ولى روى هم رفته هرچه رنگ تيره ‏تر و به طرف قهوه ‏اى باشد، صمغ عربى نامرغوب‏تر است. نوع تميز و مرغوب صمغ عربى به رنگ سفيد يا سفيد مايل به زرد است و قطعات آن به شكل دانه‏ هاى اشكلى و يا تكه‏ هاى كوچك دنباله‏ دار است، اگر شكسته شود مقطع آن درخشنده و مخطط با خطوط سفيد مى ‏باشد.

صمغ عربى در آب كاملا حل مى‏شود و محلول چسبناك ايجاد مى‏كند كه در اثرالكل قوى و سواستات دوپلمب‏ رسوب مى‏ نمايد.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى بسته به نوع گياهى كه صمغ عربى از آن گرفته مى ‏شود و زمان و نحوه گرفتن تركيب آن تا حدودى فرق مى‏ كند ولى به ‏طور كلى در تركيب صمغ عربى دو ماده آرابان‏ و گالاكتان‏ وجود دارد كه در اثر هيدروليز آنها دو قند به نام آرابينوز و گالاكتوز توليد مى‏شود.

آرابينوز يك قند پنج كربنى به فرمول خام‏C 5 H 01 O 5 است و گالاكتوز يك قند شش كربنى به فرمول خام‏C 6 H 21 O 6 است.

صمغ عربى عكس ‏العمل اسيد دارد و در آزمايشگاه تركيبات اسيدى مختلفى از جمله اسيد آرابيگ و اسيد گوميك از آن به دست مى‏ آيد.

به ‏طور كلى در تركيب شيميايى صمغ عربى، آب، قندها، اسيدها، مواد معدنى و مقدار كمى تانن و تانوزيد وجود دارد. تانن و تانوزيد در موقع خارج شدن صمغ، از پوست ساقه داخل صمغ مى‏شود. به علاوه از صمغ عربى چند دياستاز به نام هاى اكسيداز، پروكسيداز، آميلاز و امولسين يافت مى‏ شود.

خواص- كاربرد صمغ عربى‏

اغلب حكماى طب سنتى صمغ عربى را از نظر گرمى معتدل و ضمنا خشك مى‏دانند و تنها جالينوس حكيم آن را گرم و خشك ذكر مى ‏كند. اين صمغ نرم‏ كننده سينه و مقوى معده و روده است، اگر كمى از آن را در دهان بگذارند و آب حاصل از آن را كم‏كم فرو برند و يا به صورت حب و يا مخلوط با داروهاى مناسب بخورند مانع ريختن مواد نزله و زكام به سينه شده و حدّت داروهاى گرم خورده شده را رفع مى‏كند، ضمنا براى قطع اسهال صفراوى، رفع درد سينه، صمغ عربى برای سرفه، زخمها و خراش هاى ريه، خشونت حلق، قصبه ريه و صاف كردن صدا نافع است. خوردن ۱۵- ۱۰ گرم آن براى رفع اسهال و التهاب و ناراحتى روده‏ ها مفيد است. اگر آن را با روغن گل سرخ تفت داده و بخورند براى قطع خونريزى از هر عضوى مفيد است. (به استثناى خونروى از رحم و بواسير). اگر روزى ۵ گرم از آن را نرم كرده با ۳۰ گرم روغن تازه گاو مخلوط و بخورند و اين كار را ۷- ۳ روز ادامه دهند، براى قطع خونروى از سينه و ريه و ساير اعضا به استثناى رحم و بواسير مفيد است و اگر گرد آن را با سفيده تخم ‏مرغ مخلوط و به محل سوختگى از آتش و يا شقاق سر پستان بمالند، مفيد است.

صمغ عربى براى اعضاى قسمت پايين بدن (رحم، بواسير، مثانه و …) مضّر است و براى رفع عوارض آن بايد با آن كتيرا خورد.

توجه: در موقع خوردن صمغ عربى بايد از خوردن داروهايى شامل بوراكس‏، پركلرور آهن، الكل و استات سرب خوددارى شود و همچنين از مخلوط كردن صمغ عربى در تركيبات فوق بايد احتراز شود زيرا موجب واكنش نامساعد بدن مى ‏شود.

از نظر مصارف صنعتى صمغ عربى كاربرد زيادى دارد. در صنعت نساجى براى آهار پارچه و در صنعت كاغذسازى براى تهيه چسب و در خوش‏نويسى براى تهيه مركب اعلا مصرف مى‏ شود. به علت چسبى كه دارد در آرايش مو براى شكل دادن به و ممكن است به صورت مناسبى مصرف شود ولى به ‏هرحال توجه شود كه نبايد آن را با كتيرا مخلوط كرد.

در برخى مناطق از دكسترين ماده مصنوعى مى‏ سازند و به جاى صمغ عربى عرضه مى ‏كنند، اين ماده خواص صمغ عربى را ندارد. براى تشخيص اصلى بودن يا تقلبى بودن كه ماده ‏اى كه به نام صمغ عربى فروخته مى‏شود، مى‏توان با تأثير اسيد ازتيك روى آن آزمايش نمود، به اين ترتيب اگر اسيد ازتيك روى صمغ عربى حقيقى تأثير داده شود ماده‏اى به نام موسيك اسيد به فرمول خام‏COOH (CHOH) 4 COOH

توليد مى ‏شود ولى اگر روى صمغ عربى تقلبى تأثير داده شود، ماده اكساليك اسيد توليد مى ‏شود.

در طب گياهى معمول است كه صمغ عربى مغسول يعنى پاك كرده و غسل داده شده را به كار مى‏ برند. روش مغسول كردن صمغ عربى اين است كه ابتدا سطح خارجى صمغ را تراشيده و سپس آن را در آب سرد ريخته و مى ‏مالند تا خوب مخلوط شود، بعد مايع چسبنده را از پارچه ظريف نازكى ردّ مى‏كنند تا آب آن خارج شود و آن را خشك مى ‏كنند تا صمغ عربى مغسول به دست آيد. يا اينكه قشر روى آب را كه صمغ عربى حل شده است مى‏ گيرند و خشك مى ‏كنند.

روش تهيه گرد صمغ عربى: صمغ عربى يا صمغ سنگال را پاك كرده و مغسول نموده و مقدار مورد نظر از آن را نيم ‏كوب نموده، در گرم‏خانه با درجه حرارت ۴۰ درجه سانتى‏گراد مى‏ خشكانند سپس آن را نرم كوبيده از صافى ابريشمى شماره ۱۰۰ عبور مى ‏دهند. اين گرد براى مصرف آماده است.

گرد صمغى مليّن مدّر: گرد صمغ عربى ۳ واحد، ريشه شيرين‏ بيان ۲ واحد، قند كوبيده نرم ۱ واحد. آنها را مخلوط كرده و مصرف مى‏ نمايند. اين گرد مليّن و مدّر است. مقدار خوراك آن ۳۰- ۲۰ گرم است كه در ۱۰۰۰ گرم آب حل كرده با پارچه صاف نموده، مصرف مى ‏كنند.

آب صمغى ساده: ۲۰ گرم صمغ عربى يا صمغ سنگال مغسول را در ۱۰۰۰ گرم آب سرد حل كنند و صاف نموده و به عنوان مليّن بنوشند.