عاقرقرحا

توضیحات

گياهى است كه به فارسى در ايران و در كتب طب سنتى «عاقرقرحا» و «تاغندست» مى‏ نامند. به فرانسوى‏ Pyrether وPyrethre d’Afrique وSalivaire وComomile grandes fleurs و به انگليسى ‏Pellitory of Spain (ريشه گياه) وPellitory گفته مى‏ شود. گياهى است از خانواده‏Compositae تيره فرعى‏ Radiae نام علمى آن: Anacyclus pyrethrum DC . و مترادف آن‏Anthemis pyrethrum L . است. اين گياه را به هندى آكاراكارا مینامند.

توضيح: گياه ديگرى را كه از نظر خواص ريشه آن شبيه عاقرقرحا مى‏ باشد ديوسكوريدس مورد توجه قرار داده است. اين گياه كه برگ هاى آن شبيه عاقرقرحا و مانند شبت است، به يونانى در يادداشت هاى ديوسكوريدس «فوريون» نامبرده شده كه به معناى عاقرقرحا مى‏ باشد. نام اين گياه در كتب تحقيقى معتبر «عود القريح» ذكر شده است. در سوريه مى ‏رويد و نام ديگر آن كه در كتب طب سنتى آمده «اصل طرخون جبلى» است. تشابه خواص بيخ اين گياه با عاقرقرحا موجب شده است كه در عده‏اى از مدارك گياه عاقرقرحا با نام «اصل طرخون جبلى» نيز آورده‏اند، در صورتى كه اصل طرخون جبلى ريشه گياه ديگرى است به نام عود القريح.

مشخصات‏

عاقرقرحا گياهى است علفى، چندساله، خيلى كوتاه، بلندى آن از يك وجب هم‏ كمتر است. شبيه بابونه است و برگهاى آن داراى بريدگى ‏هاى عميق و باريك و پوشيده از كرك است. طبق گل آن كه در تابستان ظاهر مى‏شود نسبتا بزرگ است. دو نوع گل دارد، گلهاى لوله آن زرد رنگ و گلهاى زبان ه‏اى و ماده آن روى آنها سفيد و زير گلها بنفش است. ريشه يا بيخ آن كه در طب سنتى مستعمل است، دراز به طول ۲۵- ۲۰ سانتى‏متر و به ضخامت يك انگشت مى‏باشد. طعم آن سوزنده زبان و گرم است. نوع افريقاى شمالى آن كه در الجزيره مى‏ رويد از نوع هندى آن مرغوبتر است.

اين گياه بومى افريقاى شمالى و الجزيره مى‏ باشد و در ساير مناطق از قبيل هند، جنوب اروپا و اسپانيا نيز انتشار دارد.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى در آن اسانس روغنى فرّار و پلى‏تورين‏[۱] يا پيرترين وجود دارد.

خواص- كاربرد

عاقرقرحا در هند به عنوان مولد بزاق، محرّك قلب، مسكّن درد دندان، تسكين ‏دهنده درد روماتيسم مصرف دارد.

از نظر طبيعت ريشه عاقرقرحا طبق نظر حكماى طب سنتى خيلى گرم و خشك است. در مورد خواص آن معتقدند كه انسداد مجارى را باز مى‏كند و براى لقوه، فلج، رعشه، كزاز، سستى و رخوت، لكنت زبان، درد سينه و دندان، درد مفاصل، سياتيك، استسقاء و تقويت نيروى جنسى سردمزاجان مفيد است. مسهل بلغم، مدّر، قاعده ‏آور است و ترشح شير و عرق را افزايش مى ‏دهد. ماليدن ضماد آن در استعمال خارجى براى دردها و بيمارى‏ هاى مفاصل و اعصاب و درد سينه مفيد است. ماليدن آن با روغن زيتون براى كزاز، بى‏حسّى عضلات و اعضا و سستى مزمن نافع است. جويدن آن خصوصا با مصطكى و همچنين دميدن گرد آن در بينى انسداد مجارى بين بينى را باز مى‏كند و ريختن قطره آن كه مخلوط با روغن گل سرخ باشد در بينى براى سردرد و شقيقه ‏درد شديد بلغمى مفيد است. اگر آن را در سركه بخيسانند و در دندان دردناك بگذارند، تسكين‏ دهنده است و اگر آن را جويده و يا گرد آن را زير زبان بپاشند(۱).Pellitorine

رطوبت هاى موضع را خشك كرده و لكنت زبان را كاهش مى ‏دهد. اگر دم‏ كرده آن را در دهان نگهدارند دندان هاى سست‏بن را محكم مى‏ نمايد و مزمزه يا غرغره آن با سركه براى ديفترى نافع است. اگر از گرد آن با عسل مخلوط و انگشت‏ پيچ درست كنند و بخورند درد سينه را تسكين مى‏دهد و سرفه كهنه بلغمى سرد را آرام مى ‏سازد و براى تقويت نيروى جنسى سردمزاجان مفيد است. خوردن ۲ گرم آن مسهل بلغم است و اگر روغن آن را قبل از هم ‏بسترى بر قضيب بمالند، محرّك است و در صورتى كه بخواهند انزال را سريع مى‏كند. اگر گرد عاقرقرحا را با نوشادر نرم مخلوط كنند و بسايند و بر كام و دهان بمالند، مانع سوختن دهان از آتش مى‏شود و اين وسيله ‏اى است كه بازيگرها براى نمايش از آن استفاده مى‏كنند. عاقرقرحا مضر ريه است از اين نظر بايد با كتيرا و مويز خورده شود. مقدار خوراك آن تا ۴ گرم و جانشين آن در بيمارى‏ هاى كبد آب‏دار فلفل و عسل است و در بيمارى‏ هاى معده جانشين آن راسن است و اگر هيچ‏يك نباشد جانشين آن نصف وزن آن يعنى ۲ گرم زنجبيل و فلفل است.

براى تهيه روغن عاقرقرحا در حدود ۳۰ گرم عاقرقر حاى خشك را گرفته و در ۴۵۰ گرم آب ريخته جوش مى‏ دهند. تا آنكه در مجموع ۳۰ گرم بماند، بعد آن را صاف كرده با ۶۰ گرم روغن زيتون مخلوط نموده و به كار مى‏ برند.

گرد عطسه‏ آور عاقرقرحا: ريشه عاقرقرحا، دانه مويز ج، زنجبيل، دار فلفل از هركدام به‏ طور مساوى گرفته هريك را جداگانه نرم كوبيده و ساييده، مخلوط مى‏كنند. اين گرد از داروهاى عطسه‏ آور قوى است.

توضيح: مويز ج ميوه گياه دارواش است .

معارف گياهى، ج‏۵، ص: ۱۳۱

[۱] ( ۱).Pellitorine