بهمن سفید

توضیحات

بهمن سفید نامى است پارسى كه قدما به ريشه  گياه داده ‏اند يكى بهمن سفيد يا بهمن ابيض كه نام علمى آن در صدر آمده است و ديگرى بهمن سرخ يا بهمن احمر Statice limonium L . كه شرح آن بعدا خواهد آمد.

در قرابادين‏ها مخلوط ريشه ‏هاى اين دو گياه با نام بهمنان، بهمنين يا دو بهمن در تركيبات داروئى وارد شده‏اند.

اما بهمن سفيد يا بهمن ابيض كه به هندى و اردو نيزBehman safaid ناميده مى‏شود گياهى است دو ساله به درازاى ۴۰- ۳۰ سانتيمتر از خانواده‏ Compositae ، پرزدار بعضى كركها مانند خار و به رنگ سبز مات، ساقه ايستاده، قسمت بالاى ساقه داراى شاخه ‏هاى زياد و مجموعا به شكل چتر، برگ دراز و پهن، شانه ‏اى با رگبرگ هاى برجسته، گل زرد رنگ داراى دمگل نسبتا دراز پوشيده از برگچه‏ هائى كه مجموعا مخروط ى‏شكل مى‏باشند و در راس آنها يك دسته گل قرار دارد و ريشه كه در طب سنتى به نام بهمن سفيد مصرف مى‏شود ضخيم، عمودى، خشن و شبيه به زردك كوچك مى‏باشد.

محل رويش آن در ايران اطراف تهران، كرج، گچسر، طالقان، دماوند، خراسان، فارس، كردستان، كرمانشاه و آذربايجان مى‏باشد.

گياه در طالقان‏ پله ‏Palea و در آذربايجان خرمن سوپورگسى‏ Kharmam supurgassi و توپوزغان غالى‏Topoz ghanghali ناميده مى‏شود.

تاريخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى:

نام گياه از واژه اوستائى‏Vohu manah و پهلوى‏Vahman ,Vahuman مشتق شده است كه نام يكى از امشا سپندان يا فرشته‏اى است كه تسكين‏ دهنده و فرونشاننده خشم و غضب اوست و تدبير امور مصالحى كه در ماه بهمن و روز بهمن واقع مى‏شود نيز به او تعلق دارد. ماه بهمن يازدهمين ماه سال‏

دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)، ج‏۲، ص: ۱۳۶

شمسى و روز بهمن دومين روز هر ماه بوده است و چون ريشه اين گياه را در بهمن ‏ماه از زمين خارج مى‏كرده‏اند به اين نام ناميده شده است. به فرانسوى و انگليسى، آلمانى و ايتاليائى گياه راBehen مى‏نامند كه ماخوذ از زبان پارسى است متاسفانه در برخى از تاليفات جديد به جاى نام قديمى آن” گل گندم طلائى” آمده است.

در آثار يونانى‏ها و رومى‏ها نامى از گياه برده نشده است قديم‏ترين كتاب پارسى كه شرح آن آمده است كتاب الابنيه نوشته هروى مى‏باشد وى مى‏نويسد:

بهمن سرخ و سپيد است و هر دو گرم و خشك و آن ريشه گياه است و زيادكننده منى و شهوت جماع مى‏باشد و در طپش قلب ناشى از سردى موثر است و در صورت عدم دسترسى به بهمن جانشين آن ششقاقل مى‏باشد 

اخوينى از” طريفل بزرگ” كه تركيبى است از هليله سياه، بليله، بوزيدان، زنجبيل، بهمن سرخ و سپيد …

هم‏چنين از تركيبى به نام” دنيدمشگ” و بالاخره از” گوارش زرعونى” كه تركيبى از تخم زردك، تخم شلغم‏ تخم هليون، دو بهمن‏  … براى درمان مبتلايان به ناتوانى جنسى و به منظور زياد كردن اسپرم استفاده و توصيه نموده است‏ به عقيده ابن سينا خوردن آن فربهى مى‏آورد و براى اشخاص لاغر و مبتلايان به ضعف قلب خوب است‏ 

ابن بيطار مى‏نويسد رازى در كتاب ابدال الادويه گويد كه جانشين آن هم‏وزنش تودرى‏  و نيم وزن آن لسان العصافير  مى‏باشد  و مسيح گفته است كه آن سنگ مثانه را مى‏ريزاند 

حكيم مومن، عقيلى خراسانى و سلطان الحكماء علاوه بر موارد مصرف ذكر شده در فوق براى آن اثرات ضد نفخ، خلط آور و ضد انسداد مجارى قائل شده‏ اند و مى‏نويسند اگر آن را در آب جوشانده تا له شود و آب آن را ناشتا و به‏ويژه اگر با بادام و نخود بخورند باعث فربه شدن مى‏گردد هم‏چنين ضماد آن با عسل و نمك تلخ‏ چهره زنان را خوشرنگ و شاداب نموده و لكه ‏هاى سياه و كك و مك را از بين مى‏برد و شستن موى سر با آن مو را خوش‏بو و شياف مهبلى آن با زعفران رحم را تميز و خوش‏بو مى‏كند و چون براى قسمتهاى پائين بدن زيان‏بخش است به‏عنوان مصلح آن را با انيسون، كتيرا و عناب مصرف مى‏نمايند. مقدار خوراك آن حدود ۱۰ گرم و محلول حاصل از جوشانده ۵۰ گرم در ليتر آن به مقدار ۱۰۰ گرم مى‏باشد .