توضیحات
* اسطوخودوس
از جابر بن حيان چنين آمده است: اسطوخودوس گياهى است از تيره نعناعيان با بويى معطر و برگ آن مثل برگ سعتر است.
اسطوخودوس را به نام علمىLAVANDULA STOECHAS نوشته اند. اين گياه را به صورت بخور، خوردنى و ماليدنى به كار مى برند.
اسطوخودوس نافع: رعشه، فلج، امراض سينه، جگر و مغز، فراموشى، كُندذهنى، رطوبت زايد مغز، سردى معده، بواسير، ضعف اشتها، عفونت، سدد، بلغم سوداوى، صرع، درد مفاصل، استسقاء، سكته سطحى، قولنج عصبى، آسم، نزله و خونريزى مىباشد. در صنعت عطر سازى از اسانس آن استفاده مى شود.
(۱)- دستور بريتانى، ص ۶۱۵.
(۲)- معارف گياهى، ج ۶، ص ۴۸۵.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج۱، ص: ۱۶۸
اسانس اسطوخودوس داراى: ليناليل استا، ژرانيول، لينالول، ليمونن، سزگويى ترپن، سينئول، استراسيد بوتيريك و والريك مى باشد. مقدار خوراك از ۳ تا ۷ گرم است.
اسطوخودوس بيشتر در در دامنه كوهها روييده و در سواحل درياى مديترانه، آسياى صغير و ممالك عربى ديده مى شود.
اسطوخودوس گياهى از تيره نعناعيان و يكى از گياهان معطر و طبى است. داراى گلهاى كوچك با خوشهاى آبى، قرمز سير يا بنفش و ارتفاعش در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتىمتر است.[۱]
اسطوخودوس شامل گلهاى خشك شده گياه لاواندولا افىسينال مى باشد.[۲]
گياهى است بوته مانند، پُرپشت و داراى ساقه هاى متعدد و چهارگوش، به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتىمتر كه در جنگل هاى غير انبوه، تپه هاى خشك و دامنه هاى كم ارتفاع و سواحل درياها مى رويد و زمين هاى سيليسى را نيز بهتر مى پسندد. از خصوصيات آن اين است كه برگهاى باريك و دراز با لبه برگشته و پوشيده از كركهاى پنبهاى در هر دو سطح پهنك دارد و اين خود بهترين وسيله تشخيص آن از گونه هاى مجاور است. در فروردين تا خرداد پديد مى آيد، رنگ ارغوانى تيره دارد.
ميوه اين گياه ۴ فندقهاى است و هر يك از آنها نيز پس از رسيدن، شكل بيضوى و رنگ قهوهاى شفاف پيدا مى كند.
قسمت مورد استفاده اين گياه، سرشاخه هاى برگدار و گلدار آن است كه از آنها علاوه بر مصارف درمانى، اسانسگيرى به عمل مى آيد.
اسانس اسطوخودوس بوى كافورى شبيه بوى بومادران دارد. وزن مخصوص آن بين ۹۳۰/ ۰ تا ۹۵۰/ ۰ است.[۳]
مضر صفراوى مزاجها است و مصلحش آب ليمو، كتيرا و سكنجبين است.[۴] مضر عضله هاى بدن است و مصلحش تخم كاشم (زوفره) است.[۵]
اسم:
اسطوخودوس را به لاتينى:LAVANDULA STOECHAS
______________________________
(۱)- فرهنگ معين، ج ۱، ص ۲۶۲.
(۲)- فارماگنوزى، دكتر آئينه چى، ص ۳۸۰.
(۳)- گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج ۲، ص ۵۸۲.
(۴)- المفردات، ص ۸۰.
(۵)- الابنيه، ص ۱۹.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج۱، ص: ۱۶۹
به انگليسى:FRENCH LAVANDER ,TOPPED LAVANDER
به فرانسه:
- DARABIE, DE SRECHAS ARABIQVE, LAVANDE SRECHA
به آلمانى:FRENDER LAVENDEL
به ايتاليايى:LAVANDA ,SRECADE STECADI MONTE ,STECA
و به عربى: اسطوخودوس، ضرم و شاه اسپرم رومى مى گويند.[۶]
نيز آن را به عربى: آنس الارواح، ممسك الارواح، ضرم و خزامى و به گل آن زهر اسفرم مى گويند. به سريانى: سجادس، به تنكابنى: تروم، به هندى: وهارو گويند.
در پرتقال اسطوخودوس را به نامALFAZEMA وALFAJAN مى شناسند. و در اسپانيا به نامROMERO SANTO يعنى گل مقدس معروف است.[۷]
اين گياه را به عربى خرم نامند و از خانوادهLABIATAE بيان شده است.[۸] ابن سينا آن را استادس يا استى قوس گفته است.[۹]
روايت:
معاويه بن عمار قال: قال ابو عبد الله عليه السلام لا باس ان تشم الاذخر و القيصوم و الخزائى و الشيح و اشباهه و انت محرم. يعنى مانعى ندارد محرم اذخر، بومادران، خزامه، درمنه و مشابه آنها را بو كند.[۱۰]
جابر بن حيان گفته است: غاريقون و اسطوخودوس و بلسان و صبر مقوى مغز است.
مزاج:
مزاج آن گرم در درجه اول و خشك در درجه دوم است.[۱۱]
تركيب شيميايى:
اسانس اسطوخودوس را به وسيله تقطير سرشاخه هاى گلدار تازه گياه با بخار آب بدست مى آورند.
خواص:
اسطوخودوس نافع صرع، لقوه، فلج، استسقاء، ورم جگر، فراموشى و انسداد رگها است. اگر با عاقرقرحا و سكنجبين داده شود نافع صرع، اگر با صبر داده شود نافع رعشه و اختلاج و اگر با فلفل سياه و گشنيز داده شود نافع ميگرن «درد شقيقه» است.[۱۲]
______________________________
(۱)- گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج ۲، ص ۵۸۲.
(۲)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۲.
(۳)- لسان العرب، ص ۱۱۵.
(۴)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
(۵)- وسايل الشيعه، ج ۵، ص ۱۰۱.
(۶)- المفردات، ص ۸۰.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج۱، ص: ۱۷۰
ضماد آن بر روى سر، دافع فراموشى و معجون آن نافع ناشنوايى و ضعف چشم است.[۱۳] مغز را از رطوبات اضافى پاك مىكند، نافع سردى معده، بواسير، سودا و رعشه است.[۱۴]
مقوى مغز، بادشكن و خارج كننده مواد بلغمى و صفراوى از سينه و مغز است. از گل آن شربتى به نامSTOECHAS COMPOSE تهيه مى شود. آب و روغن اسطوخودوس نافع زخم ها است و باعث جلوگيرى از خونريزى مى شود.[۱۵]
نافع درد پهلو و سينه است. كرم شكم را مى كشد، پوست را صاف و سودا را از مغز خارج مى كند.[۱۶]
بخور و خوراك آب اسطوخودوس همراه با اوكاليپتوس، نافع مرض زكام سرد است و از اسطوخودوس روغنى به نامFALSE OIL OF SPIKE به دست مى آيد كه بدل روغن سيانيك است.[۱۷]
خوراك:
خوراك اسطوخودوس از ۳ تا ۷ گرم است.[۱۸]
محل رويش:
در هند، كوههاى افغانستان، شهر غزنين،[۱۹] سواحل درياى مديترانه، آسياى صغير و ممالك عربى مى رويد.[۲۰]
محل رويش آن مكانهاى نمناك در صحرا و كوهها است.[۲۱] اين گياه در زمينهاى آهكى نواحى كوهستانى بهتر رشد مى كند و در ايران نمى رويد.[۲۲] در دامنه هاى كوهها روييده مى شود.[۲۳] در حوالى درياى سفيد مى رويد.[۲۴]
______________________________
(۱)- همان.
(۲)- بستان المفردات، ص ۵۱.
(۳)- مخزن المفردات، ص ۲۹.
(۴)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
(۵)- الابنيه، ص ۱۹.
(۶)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
(۷)- مخزن المفردات، ص ۲۹.
(۸)- صيدنه، ص ۵۵.
(۹)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
(۱۰). محيط اعظم، ج ۱، ص ۱۵۰
(۱۱) گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج ۲، ص ۵۸۲.
(۱۲) لاثانى لغات الادويه، ص ۱۴.
(۱۳) لسان العرب، ص ۱۱۵.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج۱، ص: ۱۷۱
نسخه:
شركت داروسازى همدرد در نسخه هاى ذيل از اسطوخودوس استفاده كرده است:
۱ اطريفل اسطوخودوس ۲ ترياق فاروق ۳ شربت احمد شاهى ۴ شربت اسطوخودوس ۵ شربت مسهل ۶ عرق فولاد ۷ قرص مليّن ۸ معجون خدر ۹ معجون زبيب ۱۰ معجون مروح الارواح ۱۱ معجون نسيان.
در تمام اين نسخه ها، با ادويه مناسب و با در نظر گرفتن وضعيت مريض در بسيارى از امراض بشرح ذيل تجويز مى گردد:
۱ اين دوا مغز را از مواد اضافى پاك و معده و روده ها را تقويت مى كند. مليّن است و در نزله دائمى مفيد و استعمال مداوم آن موى انسان را هميشه يكنواخت نگاه مىدارد.
۲ در امراض فلج، رعشه، صرع، امراض بلغمى و عصبى مفيد است و قلب و مغز را تقويت مى كند.
۳ براى مرض ماليخوليا استعمال مى شود.
۴ رطوبت مغز را خارج و فراموشى را برطرف مىكند.
۵ اسهال مىآورد و ماده بلغمى و سودايى به وسيله آن خارج مىگردد، مقوى جسم و اعصاب، هضم كننده و به وجود آورنده خون تازه است.
۶ در بواسير بادى و خونى مفيد است و معده را از فضولات پاك مىكند.
۷ در نزله، آشوب چشم، گوش و بينى و براى رفع يبوست تجويز مى گردد.
۸ براى تخدير و تسكين دردها استفاده مى شود.
۹ يبوست را برطرف مى نمايد و براى صرع مفيد است.
۱۰ حرارت غريزى را زياد مى كند، ضعف عمومى را دور و قوت باه را زياد مى نمايد، قلب، جگر و مغز را قوت مى دهد و براى حافظه نيز مفيد است.
۱۱ براى رفع فراموشى مفيد است و بچههاى كُندذهن را تقويت مىنمايد.
[۱] ( ۱)-فرهنگ معين، ج ۱، ص ۲۶۲.
[۲] ( ۲)- فارماگنوزى، دكتر آئينه چى، ص ۳۸۰.
[۳] ( ۳)- گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج ۲، ص ۵۸۲.
[۴] ( ۴)- المفردات، ص ۸۰.
[۵] ( ۵)- الابنيه، ص ۱۹.
[۶] ( ۱)- گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج ۲، ص ۵۸۲.
[۷] ( ۲)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۲.
[۸] ( ۳)- لسان العرب، ص ۱۱۵.
[۹] ( ۴)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
[۱۰] ( ۵)- وسايل الشيعه، ج ۵، ص ۱۰۱.
[۱۱] ( ۶)- المفردات، ص ۸۰.
[۱۲] ( ۱)- همان.
[۱۳] ( ۲)- بستان المفردات، ص ۵۱.
[۱۴] ( ۳)- مخزن المفردات، ص ۲۹.
[۱۵] ( ۴)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
[۱۶] ( ۵)- الابنيه، ص ۱۹.
[۱۷] ( ۶)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
[۱۸] ( ۷)- مخزن المفردات، ص ۲۹.
[۱۹] ( ۸)- صيدنه، ص ۵۵.
[۲۰] ( ۹)- فارماكوگرافيا، ج ۳، ص ۹۳.
[۲۱] ( ۱۰). محيط اعظم، ج ۱، ص ۱۵۰
[۲۲] ( ۱۱) گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج ۲، ص ۵۸۲.
[۲۳] ( ۱۲) لاثانى لغات الادويه، ص ۱۴.
[۲۴] ( ۱۳) لسان العرب، ص ۱۱۵.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.