توضیحات

خربق سفید
ساقه زیرزمینی یا بیخ گیاهی است که به فارسی «خربق سفید» و در کتب طب سنتی با نام «خربق ابیض» نامبرده شده است. به فرانسوی enalb ertareV و cnalb robellE و eriarav ertareV و به انگلیسی erobelleh etihW و erobeleh eslaF گفته می‌شود.

گیاهی است از خانواده eaecailiL و نام علمی آن. L mubla murtareV می‌باشد.

مشخصات گیاهی است علفی چندساله دارای ساقه قائم، نسبتا بلند که تا یک متر بلندی آن می‌رسد و در تمام طول ساقه برگهای آن شبیه برگ بارهنگ، بزرگ، سبز رنگ و بیضی، نوک‌تیز، بی‌دندانه با برگهای موازی بدون دمبرگ به ساقه چسبیده‌اند.

گلهای آن به رنگ سفید مایل به سبز به شکل خوشه‌هایی در دوران تابستان از بغل برگ‌ها بیرون می‌آیند. ساقه زیرزمینی آن که قسمت مستعمل آن در طب سنتی است و در بازار عرضه می‌شود، ضخیم ولی سبک و خاکستری رنگ و مغز آن سفید است.

. طعم آن ابتدا شیرین و بعدا کمی تلخ و تند می‌شود. این گیاه در ایران دیده نشده است.

موطن آن کوهستانهای اروپای مرکزی است و معمولا قطعاتی از آن را از سویس می‌آورند و در بازار می‌فروشند. تکثیر خربق سفید از طریق کشت بذر آن و یا قطعاتی از ساقه زیرزمینی آن صورت می‌گیرد.

معارف گیاهی، ج۴، ص: ۱۴۳

مقطع گل b) گل ترکیبات شیمیایی از نظر ترکیبات شیمیایی در اعضای زیرزمینی گیاه شش آلکالوئید برای کاهش فشار خون وجود دارد.

آلکالوئیدهای عمده موجود در ساقه زیرزمینی و ریشه گیاه خربق سفید عبارت‌اند از: وراترین «۱»، ژرمرین «۲»، پروتووراترین «۳»، جروین «۴»، روبی‌جروین «۵» و پزودوجروین جمع مقدار آلکالوئیدها در ساقه زیرزمینی در حدود ۱.۲۵/ ۰ درصد می‌باشد.

به علاوه یک گلوکوزید تلخ به نام وراترامین «۶» و مواد دیگری نظیر قند و آسیدهای آلی و رزین… در گیاه یافت می‌شود. آلکالوئید وراتریندر دانه گیاه دیگری به نام ellidaveC نیز یافت می‌شود. نام مشابه دیگر این آلکالوئید سوادین «۱» است.

(۱). enirtaraV
(۲). eniremreG
(۳). enirtarevotorP
(۴). enivreJ
(۵). enivrejibuR
(۶). nimartareV
معارف گیاهی، ج۴، ص: ۱۴۴
.
خواص- کاربرد
در کره در استعمال خارجی خربق سفید به عنوان حشره‌کش و کرم‌کش مصرف می‌شود. در چین از ریشه گیاه به عنوان عطسه‌آور، کرم‌کش و تخلیه‌کننده و قی‌آور استفاده می‌شود نظیر ریشه خربق سیاه .

و از جوشانده گیاه و ریشه آن به عنوان ضد تب نوبه استفاده می‌شود و از عصاره آن در سرکه برای معالجه ضربه و ضغطه و ضایعه‌ای که در اثر عوامل مکانیکی و فیزیکی ایجاد شده، کاربرد دارد .

بطور کلی چون خربق سفید دارای آلکالوئید سمّی وراترین است از عوامل مسهل شدید و قی‌آور محسوب می‌شود و در خوردن آن باید نهایت احتیاط به عمل آید و طبق تجویز و زیر نظر پزشک باشد.

ساقه زیرزمینی خربق سفید از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی گرم و خشک است و از نظر خواص معتقدند که مسهل بلغم و صفرای غلیظ، اخلاط لزج، باز کننده انسداد و گرفتگی مجاری و پاک کننده معده می‌باشد.

برای فلج و سرسام و صرع بلغمی و سایر بیماریهای سرد دماغی و ناراحتی‌ها و دردهای مفاصل و خرد کردن سنگ مثانه نافع است. قاعده‌آور است و برای کشتن جنین و اخراج جنین به کار می‌رود. گرد آن عطسه‌آور است.

شیاف آن در مهبل نیز سقط جنین می‌نماید و قاعده‌آور است. اگر گرد آن را با سرکه مخلوط کرده و به پوست بمالند برای بیماری‌های پوست نظیر جرب و برص و یا لکه‌های سفید پوست نافع است.

در مواردی که طبق تجویز پزشک و به مقدار مجاز قصد خوردن آن را دارند توصیه می‌شود که قبلا آن را مشورت نمایند و به عبارت دیگر آن را با حرارت اصلاح و تعدیل کنند .

برای این کار خربق سفید را در جوف خمیری گذارده و آن را می‌پزند و یا مخلوط با آرد جو و روغن بادام و یا مخلوط با آویشن و مصطکی نمایند.

بهتر است که آن را ناشتا نخورند و بعد از غذا بخورند و هیچ‌گاه بیش از حد مجاز نخورند.
اسراف در خوردن آن و خوردن زاید بر حد مجاز مهلک و خطرناک است و ایجاد تشنج و حتی خفگی و مرگ می‌نماید.

(۱). enidaveC
معارف گیاهی، ج۴، ص: ۱۴۵

روش تهیه گرد خربق سفید- ساقه زیرزمینی خربق سفید را به مقدار کافی گرفته خرد کرده در گرم خانه ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌خشکانند و نرم ساییده و از الک ابریشمی سرپوش‌دار داروسازی ردّ می‌کنند.

این گرد مسهل قوی و قی‌آور است و در اقسام استسقا کاربرد دارد. مقدار خوراک آن ۴.۱ دسی گرم در ۲۴ ساعت است.
فعلا مصرف گرد آن به تنهایی چندان معمول نیست.

تنطور خربق سفید: ساقه زیرزمینی خربق سفید نیم‌کوب ۱ واحد، الکل ۸۰ درجه ۵ واحد. مدت ده روز در الکل بخیسانند و گاه‌به‌گاه به هم بزنند و با فشار از پارچه گذرانیده و با کاغذ صاف کنند.

این تنطور از عوامل قی‌آور و مسهل است. در حال حاضر استعمال آن معمول نیست ولی اگر طبق تجویز پزشک برای موارد خاصی قصد مصرف باشد ۳۰.۱۰ قطره آن در ۲۴ ساعت مصرف می‌شود.

پوماد خربق سفید: ۲۰ گرم گرد ریشه خربق سفید را با ۸۰ گرم پیه ذوب شده مخلوط نموده و ۲ گرم اسانس لیمو به آن اضافه می‌کنند. این پوماد را برای دفع جرب پوست مدت دو هفته مرتبا به پوست بمالند بسیار مؤثر است.

شلیمر در کتابش می‌نویسد که اگر در حدود ۸۶۰ میلی‌گرم یا کمی کمتر از یک گرم از ریشه خربق سفید را در شیر تازه و یا در روغن کنجد مخلوط نمایند داروی قی‌آور شدیدی می‌شود و در عین حال که مسهل است مدّر و قاعده‌آور نیز می‌باشد.

از مخلوط گرد ریشه خربق سفید و عسل شیافی درست می‌کنند که برای تحریک خروج جنین مرده از رحم بسیار مؤثر است.

در فرهنگ شلیمر برای گیاه خربق سفید (mubla. V) به جای خربق سفید نام «کندس» یا «کندش» را آورده است و ماده وراترین را نیز «جوهر کندس» می‌نام‌اند و فرانسوی آن را همچنان cnalb erobelleH می‌نویسد.

توجه: خربق‌ها به علت داشتن ماده وراترین و سایر آلکالوئیدهایی که دارند سم مهلکی می‌باشند و در مصرف آن‌ها باید نهایت دقت و احتیاط بشود و بدون توصیه و نظارت پزشکی از استعمال آن خودداری شود.