درونج عقربی

توضیحات

درونج عقربی Doronicum Root گياهى است جنگلى، پايا، بهاره، كركدار، ساقه بلند، توخالى به درازاى حدود ۵/ ۱ متر از خانواده‏ Compositae ، برگهاى پائين ساقه قلبى دايره ‏اى با دمبرگ بلند، برگهاى بالاى ساقه متناوب، فاصله‏ دار، باريكتر و بيضى ‏شكل، گلبرگها زردرنگ و در ۳- ۲ رديف در طبق قرار گرفته‏ اند منشاء اوليه گياه را جنگل هاى آلپ و پيرنه دانسته ‏اند.

تاريخچه و موارد مصرف درمانى در طب سنتى:

نام جنس گياه ‏Doronicum از درونج عربى و اين نيز از درونه يا درونك پارسى و اسم نوع ازPardali -nus به معنى منقوط مانند پلنگ اخذ شده است.

به يونانى گياه را Thelyphonon و نيزSkorpion كه نامى مشترك بين اين گياه و D .scorpioides مى‏ باشد ناميده ‏اند.

ديوسكوريد آن را از اصناف‏ Akoniton دانسته و فقط از آن نام برده است.

طبق گفتار رازى و بنا بر مندرجات كتب صيدنه ابو ريحان بيرونى، جامع مفردات ابن بيطار و مخزن الادويه درونج نامى است كه به دو گياه با خواص درمانى مشترك داده شده است يكى درونج رومى (گياه مورد بحث) و ديگرى درونج سمرقندى يا درونك مى‏باشد كه صاحب مخزن آن را درونج فارسى ناميده است و اين اسامى بيشتر به ريزوم اين گياهان اطلاق شده است.

دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)، ج‏۲، ص: ۵۱۹

قدما شكل تجارتى اين ريشه ‏ها را چنين توصيف نموده‏ اند،” قطعات ضخيم، متورم به اندازه بند انگشت يا كوچكتر، سطح خارجى خاكى‏رنگ، داراى ۳- ۲ گره و داخل سفيدرنگ و آن چوبى سخت خوش‏بو و كمى تلخ مى‏ باشد آنچه به شكل عقرب باشد درونج عقربى ناميده مى‏ شود و بهترين آن رومى عقربى است و موارد مصرف آن را چنين بيان نموده ‏اند:

در درد رحم، طپش قلب ناشى از سردى، نفخ معده و رحم و خوردن يا ضماد كردن مخلوط آن با انجير در گزيدگى عقرب موثر مى ‏باشد (ابن بيطار به نقل از رازى: ۱*). درمان‏ كننده ناراحتيهاى قلبى ناشى از سردى مى ‏باشد (هروى: ۲*).” زنان كه سقط جنين‏ كنند به ماههاى نخستين  نانخواه، زرنباد، و درونه‏ ۴* كى بياميزد با شكر و بخورد”  به پارسى درونك ناميده مى‏ شود .

درونج نشاط آور و با شراب سيب پادزهر كليه سموم است و در طپش قلب با كافور داده شود بهتر است (ابن سينا: ۷*). ابن زهر گويد” اگر قطع  ه‏اى از آن را در اندرون خانه بياويزند طاعون در آنجا نشود” (انصارى: ۸*). حواس و ذهن را تقويت مى‏ كند و با شكر درد سينه و سردرد ناشى از بلغم را تسكين مى‏دهد و ماليدن مخلوط آن با سركه و عسل كلف‏ ۹* را برطرف مى‏كند .

طبيعت آن در سوم گرم و خشك است تحليل‏ برنده بلغم و سودا و در ماليخوليا موثر مى‏ باشد. مقدار خوراك آن ۷- ۵/ ۳ گرم و جانشين آن به‏ عنوان ضد نفخ به همان اندازه زرنباد و دو سوم آن قرنفل است.

براى جلوگيرى از سردرد ناشى از مصرف آن در اشخاص گرم‏ مزاج آن را با رازيانه يا مبرّدات و ترشيها مانند آب‏غوره يا رب ريباس مصرف مى‏ نمايند (حكيم مومن، عقيلى خراسانى، سلطان الحكماء: ۱۱*).

امروزه در هند از آن در ضعف اعصاب، ناراحتي هاى قلبى و ماليخوليا و در پاكستان ازDoronicum با نام درونج عقربى استفاده درمانى به عمل مى‏آيد و موسسه همدرد پاكستان آن را در تركيبات داروهاى قلبى، مغز، معده، اعصاب، جلوگيرى‏ كننده از سقط جنين وارد نموده است.

اخوينى به منظور حفظ جنين در بانوان حامله كه در ماههاى نخستين حاملگى رحم آنها قادر به نگهدارى جنين نمى ‏باشد اين تركيب را تجويز مى‏ كرده است.

توضيح: شرح گياه در كليه كتب قديم طبى عربى و پارسى‏زبان ذيل عنوان درونج آمده است.

(۱*)– تت جامع مفردات ابن بيطار ج ۲- ص ۹۱

(۲*)– تلخيص از الابنيه ص ۱۵۸

(۳*)– فكانه، فگانه، فگامه به معنى سقط جنين‏

(۴*)– درونه نام پارسى درونج مى‏باشد و درونج معرب درونه يا درونك پارسى است.

(۵*)– تلخيص از هدايه المتعلمين ص ۵۴۷،

(۶*)– صيدنه عپ ص ۱۹۰

(۷*)– تت قانون عب ص ۲۸۸

(۸*)– از اختيارات بديعى ۱۶۴

(۹*)– كلف:Lentigo مراجعه شود به زيرنويس كد ۱۰۰۲ همين مجموعه‏

(۱۰*)– تت تذكره داود انطاكى ص ۱۵۲

(۱۱*)– اضافات از تحفه ۱۱۶، مخزن ۲۷۱ و فروغ ناصرى‏

دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)، ج‏۲، ص: ۵۲۰

خواص و موارد مصرف درمانى ريزوم اين گياه كه در طب سنتى به درونج اقربى، عقربيه، درونك، درونه، درونك سمرقندى، درونك فارسى نيز موسوم بوده است مشابه گياه قبلى مى ‏باشد و هر دو گياه در كتب قديم در يك موضع و ذيل ماده” درونج” يا” درونه” ذكر شده‏ اند.