توضیحات
عود الصلیب
به پارسی عود صلیب گویند. گرم و خشک است در دویم. چون در گردن طفل آویزند، از صرع ایمن گردد و اگر صرع داشته باشد، نفع دهد؛ و چون با شراب بیاشامند، درد شکم و یرقان و درد گرده و مثانه را نافع بود؛ و مضرّ است به معده، و مصلحش کتیره بود، و بدلش غاریقون و زراوند مدحرج است .
فاوانیا ، عود الصلیب
بیخ نباتی است کمتر از ذرعی و پر شعبه و قسم نر او، شبیه به نبات زردک و بیخش یک عدد و به قدر شبری و به سطبری انگشتی و چون بشکنند، دو خط صلیبی در جوف او مشاهده گردد و لهذا آن را عود الصلیب نامند و قسم ماده او را بیخش هفت هشت عدد و شبیه به بلوط و جوف او بی‌خط صلیبی و نباتش مثل کرفس برّی و گلش بنفش مایل به سیاهی و غلاف ثمرش شبیه به غلاف بادام و دانه‌های او مانند دانه انار و بسیار سرخ و وسط دانه‌ها، سیاه مایل به بنفشی و با قبض و تلخی و از مطلق فاوانیا، مراد، قسم نر اوست و قوتش تا هفت سال باقی است.
در آخرِ دوّم، گرم و خشک است و تصریح نموده‌اند که چون آفتاب در میزان بوده، او را به غیر آلت آهنی قطع کنند، آثار او بالخاصیه مؤثر است و الّا منحصر است در افعال مزاجی و آنچه با خطوط صلیبی باشد در خواص بهتر از زمرد دانسته‌اند و او محلّل ریاح غلیظه و مدر حیض و ملطّف و مفتّح مجفِّف و با قوت قابضه و مقوّی جگر و گرده و جهت صرع، به غایت نافع؛ حتّی تعلیق او و مطبوخ آن در شراب، حابس اسهال و شرب او با شراب، مسکّن درد معده و بخور او جهت اکثر امراض دماغی، مفید و ضماد او جهت سرع و ضربه و سقطه و رفع آثار بشره و نقرس، نافع.
مضرّ معده و مصلحش کتیرا و شربتش یک مثقال و بدلش در صرع، زمرد است و در سایر امراض، زراوند مدحرج.
تخم او، مخرج اخلاط لزجه و حابس حیض و نفث الدم و جهت فالج و رعشه و صرع و جنون و وسواس و تا پانزده عدد او با شراب قابض جهت نزف الدم رحم و درد و سوزش معده و سنگ مثانه اطفال و با ماء العسل جهت کابوس و صرع و بخور ثمر او جهت صرع تحفة المؤمنین،
ج۱، ص: ۶۲۲
و جنون و تعلیق او جهت رفع فزع اطفال و سعوط روغن ثمر او جهت صرع، مفید و داشتن صلیبی او با خود که در پارچه زرد بسته باشند و حائض مس او نکرده باشد و به شروط مذکوره قطع کرده باشند جهت عسر ولادت و رفع سحر و هیبت در نظرها مجرب دانسته‌اند و گویند در خانه‌ای که آن باشد، جن و جانوران گزنده داخل نمیشوند و چون قمر، نظر به تثلیث به زهره داشته باشد در زیر سر دو خصم گذارند موجب الفت دایمی ایشان گردد.
فاوانیا
اکثری از اطبّا تصریح نموده‌اند که فاوانیا عود الصلیب است و ملا نفیس در معالجه صرع در شرح موجز کفته بتحقیق غلط کرده کسی که فاوانیا را عود الصّلیب دانسته از جهت مشابهة بیخ و برک هر دو باهم و لیکن فرق بینهما را بیان نفرموده و شیخ رئیس در مفردات قانون از هریک از عود الصّلیب و فاوانیا را جداجدا ذکر کرده و فرق بینی فیما بینهما ذکر نفرموده بلکه مشتبه بیان کرده و در عود الصّلیب و ماهیّت آن را به تفصیل ذکر نموده و کفته که دیسقوریدوس کمان کرده که عود الصّلیب را نامیده‌اند.
بعضی مردم ذو اصابع و بعضی دیگر علع یسی که معنی آن بعربی حلوة الرّیح است و آن نباتی است که ساق آن مقدار دو شبر متشعب بشعب کثیره می‌باشد و برک نوع نر آن مشابه ببرک شاه‌بلوط و برک نوع ماده آن مشابه ببرک سمرونیون و برطرف ساق آن غلافی است شبیه بغلاف بادام و چون شکافته شود برمی‌آید از آن دانه‌های بسیار سرخ مثل خون مشابه بحب الرسان و مابین آن دانه‌های سیاه مایل به بنفشی پنج یا شش و بیخ نر بران بسطبری انگشتی و طول آن مقدار شبری سفید رنک با قبض و بیخ ماده آن را شعبهای شبیه به بلوط هفت یا هشت می‌باشد.
قرابادین کبیر، ج۲، ص: ۱۱۲۱
در ماهیت فاوانیا ، عود الصلیب مجمل این قدر بیان فرموده که نر و ماده می‌باشد نر آن بیخی است سفید به سطبری انگشتی و ماده آن را شعب های بیخ و فرع بسیار و در خواص عود الصّلیب گفته چون نوشیده شود پانزده حبّ از آن با ماء القراطن که ماء العسل است نفع می‌بخشد.
کابوس را و خوردن آن همین قسم نافع است لذع معده را و چون از بیخ آن مقدار یک بادام زمانی که پاک نشده باشد بدنهای ایشان از فضول طمثیه سعد نفاس بخورند پاک میشود ابدان ایشان بادرار طمث و خوردن آن نفع می‌بخشد اوجاع ارحام و شکم و کرده و مثانه و یرقان را و شرب جوشانیده آن در شراب حابس شکم است و شرب دانه سرخ آن ده تا دوازده دانه با شراب اسود قابض قاطع نزف الدّم رحم است .
و چون اطفال را بیاشامانند در ابتدای تولّد حصاة زایل میشود حصاة ایشان و خوردن ده حبّه از آن با شراب عسلی نفع می‌بخشد اختناق ارحام را و در طبع و خواص فاوانیا فرموده که کرم است نه بحدّ شدت و نافع است صرع راحتی تعلیق آن و بتحقیق آن تجربه کرده شده است تعلیق آن را بتنهائی از برای صرع و کفته که یهودی کفته که تدخین ثمران نفع می‌بخشد بین مصروعین را و زایل می کرداند انها را و هم‌چنین خوردن ثمران با کل قند نفع می‌بخشد و نفع بسیاری میکویم من یعنی شیخ الرئیس که قریب است اینکه باشد این خواص در فاوانیا رومی بدرستی که فاوانیا که می‌آورند از هند و نزد ما است.
این همه فایده از آن مشاهده نشده و شرب پانزده حبه از تخم آن با ماء العسل یا با شراب نفع می‌بخشد کابوس و حبس می کند طبیعت را و شرب مطبوخ آن در اشربه عفصه مانع انصباب موادّ است بسوی معده و تخم آن مسکن وجع معده و لذع است.
و بیخ آن نافع است یرقان را و مفتح سده کبد و نوشیدن آن با شراب و مدرات مدر طمث و بول است و باقی خواص که در عود الصّلیب بیان کرده بجنسه بیان فرموده و صاحب ما لا یسع الطبیب جهله کفته که برک آن شبیه ببرک جوز است و طبع آن کرم و خشک و مجفف و بهترین آن رومی است که چون بشکنند آن را در جوف آن دو خط صلیبی متقاطع یافته شود .
و این مخصوص به عود الصلیب نر است و عود الصلیب ماده بشکل بلوط می‌باشد و در آن خطوط صلیبی نیست و نزد اطلاق مراد نر آنست و چون بیاشامند مقدار یک درم از آن را با ماء العسل ادرار طمث می کند و باید که بسیار نرم بسایند و مبالغه در سحق آن نمایند و چون خورده شود مطبوخ آن را با شراب عفص برای حبس بطن باید که شیرین کرده شود به شکر اکر بتنهائی باشد و یا مشروب شیرین باشد .
بعضی گفته‌اند که عود الصّلیبی که نافع است از برای امراض ارحام ماده آنست و چون بسایند فاوانیا را در صرّه بسته مدام مصروع آن را ببوید نفع می‌بخشد او را و مقوی جکر با قوة قابضه و محلل ریاح غلیظه و جهة اکثر امراض دماغی مفید است ضماد آن جهت صرع و ضربه و سقطه و رفع اثار سیاهی بشره و نقرس نافع و تعلیق ثمر آن در قلاده صبیان رافع فزع و مانع حصول اورام است.
در دماغ ایشان و تعلیق آن متردّدین و مسافرین در بیانها و صحراها باعث مامونی است از افات و سعوط روغن ثمران که حب آنست به تنهائی و با مشک و زعفران جهة فزع نافع و مضرّ معده و مصلحش کثیرا و دیکری کفته که مضرّ کرده است و مصلحش سویق غبیرا یعنی سنجد است و مقدار شربتش تا یک مثقال و بدلش بوزن آن پوست رمان و سرکین سمور و استخوان ساق آهو است و ابن بیطار کفته که جالینوس در سابعه فرموده که بیخ این نبات را قبض کمی است و چون خائیده شود بعد مدتی ظاهر می گردد.
از آن حدت و حراقت با تلخی کمی و از این جهة مدر حیض است و باقی خواص که بیان نموده با آنچه ذکر شد برابر است و حکیم میر محمّد مومن کفته فاوانیا بیخ نباتی است کمتر از زرعی پر شعبه و قسم نر آن شبیه بنبات زردک و بیخش یک عدد و بقدر شبری و بسطبری انگشتی و چون بشکنند دو خط صلیبی از جوف او مشاهده کردد .
لهذا او را عود الصّلیب نامند و ماهیت ماده و باقی خواص بهمان قسم که بیان شد ذکر نموده و کفته که کلش بنفش مایل به سیاهی است و در اخر دویّم گرم و خشک است و گفته که تصریح نموده‌اند که چون افتاب در برج میزان بود و او را بغیر الت آهنی قطع کنند در اثار بابی طیب مؤثر است و آنچه حصوة صلیبی باشد در خواص بهتر از زمرد دانسته‌اند و داشتن صلیبی او با خود که در پارچه زرد بسته باشند و حایض مس او نکرده باشد و به شروط مذکور قطع کرده باشند .
جهت عسر ولادت و رفع سحر و هیبت در نظر مجرّب دانسته‌اند و کویند در خانه که او باشد جنّ و جانوران کزنده داخل نمیشوند و تخم آن مخرج اخلاط لزجه است و فالج و رعشه و صرع و جنون و وسواس را نافع و بدل او در صرع زمرّد و در سایر امراض زراوند مدحرج و قوتش تا هفت سال باقی است و این خواص را از تذکره انطاکی ذکر نموده است .
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.